فروشگاه‌های زنجیره‌ای؛ خیر عمومی و مصلحت‌های اجتماعی

دکتر امیرخسرو فخریان - رئیس اتحادیه کشوری فروشگاههای زنجیرهای ایران : مسئله «توزیع» کالا ، خدمات ، سرعت و سلامت در روند آن همراه با موضوع «قیمت»، دو عامل مهم در زمینه مباحث اقتصادی است که تقریبا همه نظامهای سیاسی و مکاتب اقتصادی به آن پرداخته و آن را در بسیاری از زمینههای اقتصادی و بهویژه در زمینه خردهفروشی محصولات تندگردش و مواد غذایی و آن دسته از محصولاتی که با بهداشت محیط و سلامت جسمی شهروندان سروکار دارند، تاثیرگذار و مهم تلقی میکنند.

بهای تمامشده و روند توزیع محصولات مختلف در اقتصادهایی که یا به دلایل گوناگون تاریخی- مدیریتی که خارج از موضوع این نوشتار است، از زیرساختها و وضع مناسب بهرهمند نیستند یا به دلیل تاثیر عوامل بیرونی همچون تحریمهای همهجانبه خارجی و شرایط غیرمترقبه از قبیل حوادث خسارتبار طبیعی و شیوع و تداوم بیماریهای واگیردار از شکنندگی بالایی برخوردارند، به دلیل تاثیر مستقیمی که بر اقتصاد خانواده بر جای میگذارند، شایسته توجه و برنامهریزی ویژه است.

در جوامع توسعهیافته از دیرباز دولتها از یک سو و سرمایهگذاران بخش خصوصی از سوی دیگر با اذعان کامل به تاثیر بهای تمامشده و روند توزیع کالاهای تندگردش خوراکی و بهداشتی در افزایش و کاهش رضایت مردم از سیستم سیاسی- اجتماعی، نیز به دلیل شناسایی زمینه های مساعد فعالیت و بهدست آوردن سود مستمر و تقریبا تضمینشدهای که در این عرصه مستتر است، در صدد بودهاند تدبیری اندیشیده شود تا این دو مقوله (روند توزیع و بهای تمامشده) به نحوی مدیریت شود که هم موجب افزایش رضایت شهروندان از کارآیی سیستم شود و هم سود فعالان این عرصه را تضمین کند و تداوم بخشد. فروشگاههای زنجیرهای یکی از کارآمدترین ابزارهایی هستند که در راستای این اهداف استراتژیک به وجود آمدهاند. 

فروشگاههای زنجیرهای به دلیل برخورداری از مدیریت واحد و سیستم تهیه و توزیع کالا و شعباتی که محصولات مشابه را با قیمت یکسان و مناسب عرضه میکنند، کارکردهای چندگانهای در جوامع توسعهیافته یا در حال توسعه دارند که موجب تحقق منافع دولتها، شهروندان و خود میشوند. این مهم در کشورها و جوامع توسعهنیافته یا در حال توسعه که با مشکلات عدیده اقتصادی دست به گریباناند، اهمیت دو چندانی دارد. در ایران با وجود مشکلات و موانع ناشی از قانونگذاری یا ابهامات قانونی و قوانین موازی و چهبسا متناقض که موجب بروز دشواریهای اساسی در مسیر فعالیت بهینه فروشگاههای زنجیرهای شده است و نیز علی رغم تبلیغات منفی ناشی از توسعهنیافتگی اجتماعی ضد فعالیت فروشگاههای زنجیرهای، این فروشگاهها توانستهاند تا حد قابل قبولی کارکردها و خدمات موردانتظار را بویژه در شرایط اضطرار برآورده کنند.

در حالی که مشکلات ساختاری اقتصادی و تحریمهای ظالمانه که صادرات و واردات کشور را مختل و روند تولید را با کاهش جدی مواجه کرده و موجب پیدایی رکودتورمی و در نتیجه، گرانیهای افسارگسیخته شده است، فروشگاههای زنجیرهای با مدیریت واحد، سرعت در تامین کالا، در اختیار داشتن ناوگان حمل و نقل برای توزیع سریع محصولات، کالاهای مشابه و قیمتهای یکسان در همه شعب فروشگاهی خود توانستهاند با کوتاه کردن زنجیره تولید تا توزیع ، کاهش قیمتها و ارائه تخفیفهای همیشگی یا مقطعی، ضمن تنوعبخشی به سبد اقتصاد خانواده و فراهم کرد کالاهای اساسی مورد نیاز، از کمبود کالاها و افزایش قیمتها جلوگیری کنند.

تحریمهای همه جانبه و بویژه تجربه اخیر شرایط ناشی از اپیدمی ویروس کرونا که در کنار مرگ و میر تاسفبار، خسارات همهجانبهای را به سلامت روحی و روانی اجتماع و بسیاری از حوزههای اقتصادی و بخش تولید و توزیع وارد کرد و همکاری نزدیک فروشگاههای زنجیرهای با دولت در توزیع اقلام اساسی برای تنظیم بازار و همچنین تامین سریع محصولات ضدعفونیکننده، شوینده و بهداشتی و نیز فراهم کردن اقلام غذایی ایمن و بهداشتی که با سیستمها و روشهای نوین نظارتی کنترل و ارزیابی شد و از ورود اقلام اساسی و مورد نیاز به بازار آزاد ممانعت کرد، یکی از فرازهای مهم در تاریخ فعالیت فروشگاههای زنجیرهای در کشورمان است که افزون بر تامین اطمینان خاطر شهروندان، مانع بروز رفتارهای غیراجتماعی از جمله هجومهای احساسی برای خرید یا حتی غارت فروشگاهها شده است، همچنین کارآیی و کارآمدی بخش خصوصی و فروشگاههای زنجیرهای و تاثیر مثبت آنها در اقتصاد جامعه و زندگی شهروندان را اثبات کرد.

اینکه در دوره حساس و خطیری همچون دوره شیوع ویروس کرونا که سلامت کلی جامعه را با خطر مواجه کرده است، فروشگاههای زنجیرهای بخش زیادی از ظرفیتهای خود را به تأمین مواد بهداشتی و شوینده، اقلام پیشگیری از بیماری و لباسهای ویژه کادر درمان اختصاص میدهند و با رعایت دقیق پروتکل های بهداشتی فضایی ایمن برای مشتریان ایجاد میکنند تا بتوانند در کمترین زمان ممکن و بدون به خطرانداختن خود و دیگران، بیشترین نیازهای خود را برآورده کنند، اینکه برخی از فروشگاههای زنجیرهای با فعالیت شبانهروزی، مانع توقف خدمترسانی به شهروندان میشوند، اینکه بسیاری از فروشگاههای زنجیرهای با راهاندازی بخش فروش اینترنتی، سعی در تکمیل و بهینهسازی زنجیره خدمات خود دارند و اینکه فروشگاههای زنجیرهای با تقویت و تشدید سیستم نظارتی خود به صورت پایش مداوم الکترونیکی، بازدیدهای سرزده از شعبات، برای ارتقای سلامت توزیع و اطمینان از رسیدن اقلام به دست شهروندان و ممانعت از ورود به بازار آزاد و جلوگیری از افزایش خودسرانه قیمتها تلاش میکنند، نشاندهنده نگاه ملی فروشگاههای زنجیرهای، تلاش برای حفظ منافع جامعه، برآوردن خیر و مصلحت عمومی و موید نقش و تاثیر مثبت آنها در جامعه است. بیتردید تداوم این روند مثبت خدمترسانی و شکوفایی سایر کارکردهای فروشگاههای زنجیرهای نیازمند، همدلی و همراهی دولت و نهادها و مراجع قانونگذار، قضایی و نظارتی است که تحقق آن میتواند حکمرانی خوب، شهروندی خوب و زندگی خوب شهروندان را به دنبال داشته باشد.