عملکرد فروشگاه‌های زنجیره‌ای‌‌، شفاف و قابل نظارت است

در سال های اخیر در کشور ما نیز به تبعیت از چارچوب تجارت نوین در دنیا، فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها با شکل و سیاق جدید آن در کشور پا گرفته اند و سعی کرده اند با تجمیع دو مولفه در دسترس بودن تمام کالاهای پرمصرف روزانه و نیز کم کردن واسطه ها، به ترغیب خریداران برای استفاده از این امکان جدید بپردازند. البته این مسیر، جاده چندان همواری نیز نبوده و در دور ه های مختلف موانع و مشکلات زیادی در مسیر فعالیت این فروشگاه های زنجیره ای به وجود آمد.

به گزارش رادیو افق کوروش به نقل از روزنامه صمت ؛ دکتر صبوری قائم مقام فروشگاه های زنجیره ای افق کوروش در پاسخ به این سوال که

ایجاد فروشگاه های زنجیره ای در کشور چگونه کلید خورد؟ گفت : در واقع شکل گیری فروشگاه های زنجیره ای به دهه ۳۰ برمی گردد. فروشگاه هایی که یا از ابتدا دولتی بودند یا در ادامه دولتی شدند و طبیعی است که مانند بسیاری از دیگر بنگاه های دولتی، رشد نکردند و صرفا به واسطه برخورداری از برخی امتیازت دولتی، به فعالیت خود ادامه دادند. اما طی دهه گذشته، بخش خصوصی وارد این حوزه شد. یکی از دلایل ورود بخش خصوصی به حوزه فروشگاه های زنجیره ای این بود که پیش از آن، شرکت های خارجی، در این حوزه وارد شده بودند و موفقیت آنها باعث شد که بخش خصوصی نیز انگیزه لازم را پیدا کند. شرایط مساعد بود و رقبای نیرومندی وجود نداشت پس آنهایی که زودتر وارد شدند، نتیجه گرفتند.

یعنی نیاز به چنین ساختاری در جامعه وجود داشت؟

بله؛ فروشگاه های زنجیره ای مثل همه پدیده های اقتصادی دیگر در پاسخ به یک نیاز ملموس و واقعی شکل گرفتند. پس از پایان اقتصاد کشاورزی و آغاز عصر صنعتی، این سوال پیش آمد که چگونه می توان کالاها را به مصرف کنندگان پراکنده در نواحی مختلف رساند و به این ترتیب نظام توزیع شکل گرفت. در ادامه بنکداران هم به شرکت های توزیع و مغازه ها اضافه شدند. در این میان نباید فراموش کرد که با توجه به این موضوع که توزیع و در دسترس قراردادن کالا ارزش افزوده ایجاد می کند، کثرت واسطه موجب اضافه شدن به قیمت نهایی کالاها می شود.

اما فروشگاه های زنجیره ای نقش حلقه های موثر بازار را به یک باره به عهده می گیرند. آنها فروشگاه ها را دایر می کنند و در کنار فروشگاه های خود، انبار لجستیک هم دارند؛ بنابراین می توانند با حذف واسطه ها، محصول را به صورت مستقیم از تولیدکننده گرفته و به دست مصرف کننده برسانند. آنها به جای آنکه چندین بار هزینه های مختلف انتقال و انبارداری را متقبل شوند، تنها یک بار از تولیدکننده تا مصرف کننده این هزینه را می پردازند. وقتی قیمت تمام شده یک محصول ۱۰هزار تومان بوده و تولیدکننده، قیمت مصرف کننده را ۱۵هزار تومان مشخص کرده است و این ۵هزارتومان را برای سیستم توزیع (همه واسطه ها اعم از بنکدار، مغازه دارو …) در نظر گرفته است، فروشگاه های زنجیره ای آن محصول را به همان قیمت کارخانه از تولیدکننده دریافت کرده و با حذف واسطه ها، بخشی از آن ۵هزار تومان باقیمانده را که می تواند تماما به خودشان برسد، به شکل تخفیف به مشتریان خود ارائه می دهند. به تعبیر ساده تر می توان گفت از این مبلغ، ۲هزار تومان به مشتری تخفیف داده می شود و باقی مانده صرف هزینه ها و سود خودشان می شود.

در حقیقت برخلاف سیستم فروش سنتی، در نظام فروشگاه های زنجیره ای، نحوه تقسیم سود تغییر می کند. سود قبلا بین تولیدکننده و واسطه ها تقسیم می شد؛ اما در سیستم زنجیره ای، بخشی از آن نصیب تولیدکننده و دو بخش دیگر آن نصیب فروشگاه و مشتریان آن می شود. راز تخفیف فروشگاه های زنجیره ای و دلیل اصلی استقبال مردم از این فروشگاه ها همین است.

آیا محصولات ارائه شده در فروشگاه های زنجیره ای، از نظر کیفی تفاوتی با سایر فروشگاه ها دارند؟

قطعا؛ کوتاه بودن طول زنجیره فروش باعث شده است که از زمان ورود فروشگاه های زنجیره ای، مردم کالاها را در مدت کوتاه تری از زمان تولید خریداری کنند. برای اثبات این ادعا کافی است به این موضوع توجه کنیم که میانگین ماندگاری کالا روی قفسه فروشگاه های زنجیره ای ۲۰ روز است در حالی که در سیستم سنتی معمولا چندین ماه کالاها در انبارها یا قفسه ها نگهداری می شوند. بنابراین فروشگاه های زنجیره ای علاوه بر اینکه قدرت خرید مصرف کننده را بالا می برند، بر کیفیت محصولات نیز می افزایند. کنترل کمی و کیفی جزو اصول ثابت فروشگاه های زنجیره ای است؛ یعنی این فروشگاه ها از لحظه ورود کالا با نمونه گیری، از حقوق مصرف کننده دفاع می کنند. همچنین طبق قراردادهای فروشگاه های زنجیره ای با تامین کنندگان، تولیدکننده موظف است در دوره های مختلف، نتایج آزمایش های مختلف پروسه تولید (فیزیکی، میکروبی و…) را ارائه کند. حتی فروشگاه هایی مثل افق کوروش، آزمایش ها را شخصا و با هزینه تولید کننده انجام می دهند. درحالی که در شکل سنتی فروش نمی توان این قواعد سخت گیرانه را به تولیدکنندگان تحمیل کرد. درحالی که آنها باید طیف وسیعی از استانداردها را رعایت کنند تا بتوانند به فروشگاه های زنجیره ای وارد شوند. هر تامین کننده و تولیدکننده ای توان برآورده کردن این استانداردها را ندارد.

پس این انتقاد بر فروشگاه های زنجیره ای وارد است که کسب و کارهای کوچک را می بلعند؟

به این موضوع نباید به این شکل نگاه کرد؛ فروشگاه های زنجیره ای طبق مفهومی به نام تخریب خلاق عمل می کنند. برای مثال توسعه گازرسانی شهری باعث می شود که دیگر نیازی به دیگر روش های تامین انرژی گرمایی و مشخصا نفت فروشان نباشد. یا با ظهور مترو، بخشی از حمل و نقل عمومی به این بخش منتقل می شود. البته طبیعی است که همیشه در برابر پدیده های جدید و خلاقانه، مقاومت و موضع گیری می شود.

آیا اتهاماتی که به ویژه در ماه های اخیر به فروشگاه های زنجیره ای وارد شده، حقیقت دارد؟

اگر منظور از این اتهامات، تبانی با تولیدکننده برای کم فروشی یا گران فروشی است، لازم است که یک مقدمه مهم را خدمت شما عرض کنم. یقینا قبول دارید که هم تولیدکننده و هم فروشگاه زنجیره ای برای مشهور و معتبر و برندشدن، تلاش کرده اند و مدت ها زیان داده اند تا توانسته اند برای خود اعتبار و اعتماد ایجاد کنند؛ بنابراین اجازه نمی دهند که کیفیت پایین محصول، اعتبارشان را از بین ببرد. ما فروشگاه های زنجیره ای برای به دست آوردن رضایت مشتریان، سال ها هزینه کرده ایم. بنابراین نمی خواهیم فقط به خاطر آن که محصول فلان تولیدکننده، کیفیت لازم را ندارد، مشتریان خود را از دست بدهیم. نمی گویم که در فروشگاه های زنجیره ای هیچ محصول ضعیفی وجود ندارد اما با اطمینان می توان گفت که مصرف کننده با ضریب اطمینان بیشتری می تواند از این فروشگاه ها خرید کند.

چرا در ماه های اخیر، فروشگاه های زنجیره ای از جمله افق کوروش تا این حد مورد هجمه قرار گرفتند؟

بخش زیادی از آنچه در یک سال اخیر بر فروشگاه های زنجیره ای گذشته است، نتیجه بی اطلاعی از الفبای این حوزه و عدم شناخت سازوکار یک فروشگاه زنجیره ای است. این بی اطلاعی یا کم اطلاعی در نهایت به ایجاد شبهه و اتهام زنی ناعادلانه منجر می شود. شاید بتوان مدعی شد که موفقیت فروشگاه های زنجیره ای، موجب ایجاد چنین تحریکات و هجمه هایی شده است.

این سوءظن ها باعث شد که قیمت پایین کالا و تخفیفات ارائه شده در فروشگاه های زنجیره ای را نتیجه حقه و فریبکاری بدانند. بی اطلاعی از سازوکار فروشگاه های زنجیره ای باعث می شود که برخی نتوانند درک کنند که چرا قیمت کالا در این نوع فروشگاه ها در مقایسه با سایر فروشگاه های سنتی پایین تر است. این سوءتفاهم باعث می شود که اتهام تبانی با تولیدکننده ها را مطرح کنند. ادعا می شود که فروشگاه های زنجیره ای با تولیدکنندگان تبانی می کنند که در یک یا چند کالای خاص به جای مثلا یک کیلوگرم از آن محصول، ۹۵۰گرم بسته بندی بشود تا بتوان با وعده تخفیف، به سود رسید. عده ای تصور می کنند که راز تخفیف همین است و آن را کشف کرده اند؛ حال آن که برای درک حقیقت قیمت و تخفیف در فروشگاه های زنجیره ای، باید ساختار فعالیت این فروشگاه ها را بشناسند.
یکی از گلایه ها در مورد گران فروشی کالا نسبت به قیمت درج شده روی آن است؛ آیا توضیحی در این باره وجود دارد؟

بله؛ می دانید که در کشور ما نرخ تورم بعضی از گروه های کالایی به ۶۰درصد هم رسیده است. بعد از ایجاد موج تورمی جدید، تولیدکننده مجبور می شود از سازمان حمایت، مجوز بگیرد و قیمت کالای خود را از مثلا 10هزار تومان به ۱۲ یا ۱۴هزار تومان افزایش دهد. تداوم تورم ممکن است باعث شود که این اتفاق طی مدت زمان کوتاهی چندبار تکرار شود. در این شرایط طبیعی است که در قفسه فروشگاه ها ممکن است این محصول با چندین قیمت مختلف مشاهده شود. بی توجهی به این اصل ساده باعث می شود که برخی از رسانه ها آن را به گران فروشی تفسیر کنند. بیشترین انتقاد از فروشگاه های زنجیره ای آن است که قیمت ها تفاوت دارند. بله قیمت ها ممکن است به اصطلاح با هم نخوانند؛ اما این اقتضاء و نتیجه اقتصاد تورمی است.

البته توجه به این موضوع نیز خالی از لطف نیست که با وجود نزدیک به ۲۵۰۰ فروشگاه زنجیره ای، اگر در هر فروشگاه حداقل دو هزار کالا باشد، فقط در تهران پنج میلیون شلف لیبل وجود خواهد داشت. اگر در این عدد بزرگ، هزار و حتی پنج هزار خطا وجود داشته باشد، درصد خطا فقط یک هزارم درصد خواهد بود. متاسفانه برخی از رسانه ها همان درصد بسیار ناچیز را به صورت گسترده پوشش می دهند.

در مورد اتهام احتکار و گران فروشی کالا در فروشگاه های زنجیره ای چه پاسخی دارید؟

اتهام زدن در این زمینه بسیار راحت است؛ ولی مساله این است که فروشگاه های زنجیره ای امکان رصد دقیق و شفاف توسط نهادهای نظارتی را دارند و هنوز حتی یکی مورد از این اتهامات در مورد فروشگاه های زنجیره ای اثبات نشده است. در حال حاضر مشاهده می کنیم که یک حلب روغن که ۵۰هزار تومان است، در بازار ممکن است به قیمت ۷۰هزار تومان فروخته شود؛ اما فروشگاه های زنجیره ای مکلف هستند آن را با همان قیمت مصوب بفروشند.

اگر یک بررسی مقایسه ای در مورد عرضه کالاهای تنظیم بازار در این دوره با دوره های پیش از وجود فروشگاه های زنجیره ای انجام شود، مشخص خواهد شد که در آن دوره چه بخشی از این کالاها انبار می شد و بعدا با قیمت بالاتری به فروش می رسید. در فروشگاه های زنجیره ای تمام زنجیره خدمت، قابل رصد است و تمام اطلاعات ثبت می شود؛ از سوی دیگر از آن جایی که در این فروشگاه ها، کالا معمولا با کارت بانکی خریداری می شود، خریدار آن مشخص و قابل پیگیری است. در حالی که در دیگر روش های توزیع کالاها و به ویژه کالاهای اساسی این شفافیت و نظارت وجود ندارد. همین شفافیت و سهولت نظارت، دولت را متقاعد کرده که توزیع کالاهای حمایتی را در زمان بحران به فروشگاه های زنجیره ای بسپارد.

فروشگاه های زنجیره ای طی دو سال اخیر به کمک دولت آمده و اجازه نداده اند که احساس کمبود کالا به مردم دست بدهد. به عنوان مثال، در زمان شیوع ویروس کرونا، در بسیاری از کشورها شاهد هجوم مردم و خالی شدن قفسه ها بودیم؛ اما نمونه این قبیل تصاویر را در ایران ندیدیم. در ایران تعدادی از فروشگاه های زنجیره ای ظرفیت عملیاتی خود را تا ۸۰درصد بالا بردند و بعضا فعالیت خود را شبانه روزی کردند تا روند رساندن کالا به مردم متوقف نشود. در شوک های تحریمی هم اجازه داده نشد که بازار با کمبود مواجه شود.
در مورد اتهام تبانی فروشگاه های زنجیره ای با تولیدکنندگان چه نظری دارید؟

نخستین نکته ای که در این زمینه مطرح می شود این است که چه دلیلی وجود دارد که یک تولیدکننده که زندگی اش را برای شناخته شدن برندش صرف کرده است، چنین تخلفی را انجام دهد. این موضوع نه تنها یک اتهام به تولیدکننده ای است که در چنین شرایط دشواری در حال تولید است بلکه با عقل سلیم هم جور درنمی آید. ضمن این که این اتهام در حقیقت به تولیدکننده وارد می شود نه به فروشگاه های زنجیره ای.

نکته دوم این که بر فرض محال، اگر مثلا تولیدکننده متخلفی، وزن یک محصول را یک کیلوگرم قید می کند اما داخل قوطی ۹۰۰گرم می ریزد، چه ارتباطی می تواند با فروشگاه های زنجیره ای داشته باشد. اصلا تولیدکننده ای که چنین امکانی دارد چرا فقط در مورد کالاهایی که در اختیار فروشگاه های زنجیره ای می گذارد، این کار را انجام دهد و اگر می تواند تخلف کند چه نیازی به تبانی دارد؟ او می تواند برای همه زنجیره توزیع چنین تخلفی را انجام دهد و تازه در سایر بخش های این زنجیره نظارت هم به اندازه فروشگاه های زنجیره ای وجود ندارد و کار تخلف ساده تر است.

اگر تولیدکننده متخلف باشد، این تخلف در کل زنجیره صورت می گیرد. نه این که در کالاهای ویژه سوپرمارکت قانون را رعایت می کند و در آن بخشی که برای فروشگاه های زنجیره ای تولید می کند، تخلف می کند. فراموش نکنیم که تنها ۱۵درصد از بازار، سهم فروشگاه های زنجیره ای است. پس یک تولیدکننده به خاطر۱۵درصد از بازار تخلف نمی کند. بدیهی است اگر تخلفی بخواهد صورت بگیرد، آن ۸۵درصد دیگر، فضای مناسب تری برای تخلف دارند.

و نکته سوم در این زمینه این است که خود فروشگاه زنجیره ای چه نیازی به این تخلف دارد؟ سیستمی که اقتصاد و نظامش به گونه ای شکل گرفته که کالا را از تولیدکننده بگیرد، روی آن تخفیف دهد، هزینه هایش را کامل کند و سودش را هم ببرد، چه لزومی دارد که تخلف کند؟

پس به نظر شما هدف از واردکردن چنین هجمه هایی به فروشگاه های زنجیره ای چیست؟

در واقع این مورد به همان طرز نگاه و تفکر اشتباه که در ابتدا ذکر شد، بازمی گردد؛ به این معنی که اگر فروشگاه های زنجیره ای می توانند تخفیف بدهند، پس حتما تخلف می کنند؛ این یک پیش فرض اشتباه است. چون به رغم این همه هیاهوها، تا به حال حتی یک مورد از این ادعاهای تبانی به اثبات نرسیده است.

ضمن این که بررسی این موضوع نیاز به جنجال سازی رسانه ای هم ندارد. نهادهای ذ ی ربط می توانند با توزین هر یک از محصولات عرضه شده، این موضوع را اثبات کنند و نیاری هم به وارد کردن اتهام نیست. البته برداشت ما این نیست که این اتهامات از روی خصومت یا دشمنی است بلکه باور داریم که قصد آنها خیر بوده و حس می کنند واقعا در این حوزه کلاهبرداری ای اتفاق می افتد و بنابراین وظیفه خود می دانند که این کلاهبرداری را افشاء کرده و در مورد آن اطلاع رسانی کنند. در عین حال معتقدیم اگر تخلفی وجود داشته باشد، نهادهای نظارتی می توانند در یک فضای آرام و عاری از جنجال های رسانه ای، تخلفات را پیگیری و نتیجه را اعلام کنند.

آیا اتهامات مطرح شده این روزها به فروشگاه های زنجیره ای، تاثیری بر میزان فروش و استقبال مردم از آنها داشته است؟

طبیعی است که این نگاه منفی، روی آمار فروش تاثیر گذاشته است. اما ما همچنان اعتقاد داریم که فروشگاه های زنجیره ای در تمام طول زنجیره تولید تا مصرف، دارای عملکرد شفاف و قابل رصد هستند که دست نهادهای نظارتی را در این مورد باز می گذارد و می توانند به راحتی در راستای احقاق حقوق مصرف کنندگان به بررسی موارد بپردازند. همچنین اعتقاد ما بر این است که مصرف کنندگان با مراجعه به فروشگاه های زنجیره ای همچنان حس اعتماد از یک خرید مطمئن را تجربه کرده و با ما همراه خواهند بود.